Week 1 - Deel 2: Stage op de afdeling Pediatrie

Afdeling Pediatrie

Elke maandag om 8 uur verzamelt het personeel van het ziekenhuis hier in Boko zich op de binnenplaats voor de vlaggengroet. Hierbij wordt de vlag gehijsd, het volkslied gezongen en geluisterd naar mededelingen van de directeur van het ziekenhuis. Omdat het onze eerste dag was, werden we onverwacht voor de menigte uitgetrokken om ons voor te stellen als de nieuwste stagiaires van de kinder- en kraamafdeling. No pressure, hoor!

Het eigenlijke begin van onze dag was iets minder ceremonieel. We werden naar de afdeling pediatrie (kindergeneeskunde) gebracht, waar we de eerste twee weken zullen doorbrengen, en werden voorgesteld aan de verpleegkundigen die op dat moment dienst hadden. We liepen enige tijd achter hen aan terwijl zij 's ochtends alle huidige patiënten opvolgden en ervoor zorgden dat de dossiers up-to-date waren. 

Er was niet veel tijd voor hen om ons uitleg te geven, want niet veel later kwam een zeer glamoureuze vrouw de afdeling binnen, van wie we al snel begrepen dat zij de kinderarts was. Bij haar aankomst ging het personeel naar haar kantoor voor de ochtendvergadering. Zoals we snel zouden leren, was dit de ochtendroutine op de afdeling. De hoofdverpleegkundigen van de afdelingen pediatrie en neonatologie lazen de dossiers van de nieuwkomers door, waarbij de arts vragen stelde. Er werden belangrijke punten besproken en de pediater gaf aanwijzingen over hoe bepaalde dingen moesten worden gedaan.

Soms werden de verpleegkundigen tijdens de vergadering zelfs berispt in het bijzijn van de groep; van iedereen werd verwacht dat ze het gewoon op de koop toe namen en zonder enige emotie verder gingen. Meestal bleef het bij een kleine uitleg over de procedure.

Na de stafvergadering arriveerde de maatschappelijk assistent/ voedingsdeskundige, die we voor onze twee weken op de kinderafdeling schaduwen. Het was een beetje chaotisch om op gang te komen en te leren hoe de dingen lopen op de afdeling. Maar we leerden al snel dat zij op het gebied van voeding alleen verantwoordelijk is voor de kinderen die ondervoed zijn. In die gevallen bepaalt ze hoeveel en hoe vaak van welk soort voedsel de kinderen krijgen, volgt ze dagelijks de ontwikkeling van hun gewicht op en brengt ze hen (hopelijk) van de ene fase van de voedingstherapie naar de volgende, betere fase.

Om de ernst van de ondervoeding te bepalen gebruiken ze de zogenaamde "z-score", gebaseerd op de standaardafwijking van het gewicht voor de lengte. Als het kind een score heeft van -3 of meer (dus 3 of meer standaardafwijkingen lager dan het gemiddelde), dan wordt het beschouwd als ernstig ondervoed. Als dit gepaard gaat met ‘complicaties’, zoals oedeem, braken of diarree, worden ze naar het ziekenhuis verwezen.

Het ziekenhuis ontvangt van UNICEF gratis therapeutische melk in poedervorm - F75 en F100. De kinderen beginnen meestal met de F75, die iets minder calorieën bevat. Dat komt omdat het lichaam door ondervoeding niet meer gewend is voedsel te verteren. Direct beginnen met te veel calorieën of een te grote hoeveelheid kan leiden tot het refeeding syndroom, wat meestal een verstoring is van de elektrolyten- en vochtbalans in het lichaam. Bij zeer jonge kinderen en/of zeer ernstige ondervoeding (jonger dan 6 maanden of minder dan 3 kg in gewicht) wordt in plaats daarvan een verdunde oplossing gebruikt bij het begin van de behandeling.

Als het kind vooruitgang boekt, zoals bij het verdwijnen van complicaties, idealiter binnen 3-4 dagen, gaat het van de F75- naar de F100-formule. Bij verdere vooruitgang wordt overgegaan op een papje, "bouillie" genaamd, dat is verrijkt. Wanneer zij uiteindelijk worden ontslagen, worden de ouders naar huis gestuurd met enkele verpakkingen van het poeder om deze bouillie te maken, alsook met verpakkingen van "Plumpy Nut", een calorierijk product op basis van pindakaas dat ook gratis via UNICEF wordt uitgedeeld.

De kinderen worden geacht regelmatig terug te komen voor follow-up controles, die op dinsdagochtend plaatsvinden. Op dinsdag waren we dus druk bezig met het wegen van de kinderen, het bijwerken van hun dossiers en het geven van wat voedingsadvies aan de moeders. De moeders konden ook voor een kleine prijs meer van de verrijkte pap kopen en kregen ook enkele gratis pakjes “Plumpy Nut". Afhankelijk van de Z-score van het kind worden zij wekelijks, tweewekelijks of maandelijks verwacht voor follow-up. Helaas leerden we dat de moeders vaak niet terugkomen voor follow-ups, of ze komen niet met de vereiste frequentie.

Op donderdag hoorden we dat woensdagavond laat een kind was opgenomen met ernstige ondervoeding. Echter, net na de ochtendvergadering van het personeel lijkt het slechter te gaan. Men heeft geprobeerd het kind te reanimeren, maar helaas was dat niet mogelijk. Het was een moeilijke situatie om mee te maken, hoewel we erop voorbereid waren dat we zoiets waarschijnlijk zouden meemaken.

We bespraken het verhaal van dit kind later op de dag met een van de verpleegsters en kwamen erachter dat het kind al een maand onwel was. Maar omdat ze nogal afgelegen woont, met een vader die buitenshuis werkt en geen communicatiemiddelen heeft, en een moeder die geen vervoer heeft en andere kinderen om voor te zorgen, wacht de moeder gewoon tot de vader thuiskomt. Pas dan wordt het kind naar het ziekenhuis gebracht, en in dit geval was het gewoon te laat. Helaas schijnt dit hier vaak voor te komen, en het wordt ook erger in het regenseizoen, wanneer afgelegen dorpen vrijwel onbereikbaar worden door overstromingen.

Gezondheidsbevordering in plattelandsscholen

Toen de grotere groep studenten in de loop van onze eerste week in Parakou aankwam, konden we ons bij hen voegen voor een paar van hun activiteiten die goed pasten bij onze stagedoelen en die ook werden gecoördineerd door onze stagebegeleider, Eric. Op woensdag gingen we mee naar een lokale school, waar de Odisee-studenten een ochtend hadden voorbereid met educatieve spelletjes voor de kinderen over onderwerpen als goed handen wassen, tandenpoetsen en fruit. Femke en ik hielpen in het standje over fruit.

Het eerste spel was om te raden welk fruit er in de zak zat, zonder te kijken. Elk kind deed om de beurt zijn ogen dicht en stak zijn hand in de zak om te proberen het fruit te identificeren. Bij sommige groepen ging dat vrij gemakkelijk, bij andere minder. Vooral de papaja leek een uitdaging. Het tweede spel dat ze speelden was het kaartspel memory. Elk kind draaide om de beurt twee kaarten om en de groep moest proberen alle passende vruchten te vinden. Het was een uitdaging om te coördineren met zoveel enthousiaste kinderen, maar uiteindelijk was het een succes. Het fruitstandje eindigde met aan elk kind een satéstokje met vers fruit erop - ananas, banaan en watermeloen. We wilden ook de papaja's gebruiken, maar die waren helaas nog niet rijp genoeg om te eten.

Eén van de medewerkers van de school introduceerde ook een nieuwe vrucht om te gebruiken, die lokaal aan bomen groeit - de cashewnoot! We hadden nog nooit eerder cashewnoten in het wild zien groeien. Aan het uiteinde zat de noot, die eerst geroosterd en uit de dop gehaald moet worden, maar aan een rood/oranje vrucht zit. Ze eten de vrucht zelf niet, maar bijten hem open en drinken het sap eruit. Het sap rechtstreeks uit de vrucht had een beetje een appelachtige smaak en gaf een vrij droog gevoel in de mond.

Ter afsluiting van onze tijd op de school aten we samen met de kinderen het middagmaal. De groep had grote zakken rijst en andere goederen meegenomen, en de schoolkoks stelden een maaltijd samen van rijst, witte bonen, groenten en een zeer pittige saus op basis van peper en ui. We denken/ hopen dat we aan het eind van onze tijd hier wel gewend zullen zijn aan pittig eten!

Voordat we teruggingen naar ons huis voor de nacht, stapten we op een zem (de motortaxi) en gingen we kijken bij een kruidenierswinkel in Parakou die vorig jaar door een Belgisch echtpaar is gestart. Het was beslist meer in overeenstemming met wat we van een Europese supermarkt zouden verwachten (er waren zelfs enkele herkenbare merken!), maar wel vrij duur, in sommige gevallen duurder dan wat je in België zou betalen. We hebben gemerkt dat de supermarkten over het algemeen geen vers fruit en verse groenten hebben; daarvoor zullen we naar een plaatselijke markt moeten gaan.

We hebben echter het geluk dat er bij de ingang van het ziekenhuisterrein vaak kraampjes staan met vers fruit en uien, en dat er op de campus zelf kraampjes staan met brood, yoghurt, koffie, dranken, enz. We kunnen dus meestal de basisproducten kopen zonder al te ver te moeten reizen.

Ondervoedingsonderzoeken in plattelandsdorpen

Op vrijdag waren we weer terug met de grote groep voor een dag van gezondheidsonderzoeken in meer afgelegen dorpen. Er waren drie groepen per dorp: één voor ondervoedingsonderzoeken, één voor malariatests en één voor wondbehandeling. Voor de screening op ondervoeding (die we later in onze stage ook een aantal weken zullen doen) gebruiken we speciale meetlinten om de omtrek van de bovenarm van het kind te meten. Op de armband staat een kleur die de mate van (onder)voeding aangeeft. Als het kind ondervoed is, behandelt de arts van het plaatselijke gezondheidscentrum het kind daar, of, als er bijkomende complicaties zijn, wordt het kind doorverwezen naar het ziekenhuis. Bij ondervoeding betaalt de Stichting Hubi & Vinciane alle behandelingskosten.

In ons dorp was het behoorlijk chaotisch! Er waren zoveel mensen om ons te zien, en elke ouder wilde dat zijn kind voorrang kreeg. Het was een uitdaging om de orde te bewaren en de rij in een goed tempo te laten doorlopen. Nadat we de kinderen hadden gemeten op ondervoeding en gecontroleerd hadden op oedeem en bloedarmoede, werd de temperatuur gemeten. Bij elk kind met koorts werd onmiddellijk een malariatest gedaan. Van de tien kinderen met koorts waren ze alle tien positief voor malaria - en het is nog niet eens hoogseizoen voor malaria!

Gelukkig vonden we niet veel kinderen met (risico op) ondervoeding. Van de kinderen die ik gemeten heb, vielen er zes in de "gele" zone, wat betekende dat ze risico hadden op ondervoeding en dus voedingsadvies kregen maar nog niet behandeld hoefden te worden. Femke had één kind dat in de rode zone zat en dus effectief ondervoed was. Dit kind werd naar de dokter van het gezondheidscentrum gestuurd voor verdere behandeling.

De tijd vloog voorbij, en voor we het wisten waren we al bijna 3 uur bezig met testen! En toch leken de kinderen maar te blijven komen... Het was moeilijk, maar op een gegeven moment moesten we aankondigen dat het afgelopen was, en dat we niet verder konden gaan met metingen.

Het was een lange, hete dag om de ondervoedingscontroles te doen, zeker gezien de tijd die nodig was om van en naar het dorp te komen, maar het was ook een van de meest dankbare dagen tot nu toe.